Herbal Medicine-Βοτανοθεραπεία Από την αρχαιότητα,τα βότανα εκτιμήθηκαν για τις αναλγητικές και θεραπευτικές τους ικανότητες. Σήμερα ένα ποσοστό περίπου 75% των φαρμάκων μας βασίζονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Οι κοινωνίες μας, διά μέσου των αιώνων, ανέπτυξαν τις δικές τους παραδόσεις για να καταφέρουν να κατανοήσουν τα φαρμακευτικά φυτά και τις χρήσεις τους. Κάποιες από αυτές τις παραδόσεις και τις ιατρικές πρακτικές μπορεί να μας φαίνονται παράδοξες και μαγικές, ενώ κάποιες άλλες λογικές και ορθολογιστικές, όλες τους όμως είναι προσπάθειες να ξεπεραστούν οι ασθένειες και ο πόνος και στο τέλος-τέλος να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής. Αυτά με λίγα λόγια ορίζουν την βοτανοθεραπεία.

Τρίτη 14 Νοεμβρίου 2023

όταν με ρώτησαν είπα πως ο Henry David Thoreau έχει πει...

Οι περισσότερες από τις πολυτέλειες και πολλές από τις λεγόμενες ανέσεις της ζωής όχι μόνο δεν είναι απαραίτητες, 
αλλά αποτελούν σημαντικά εμπόδια για την ανύψωση της ανθρωπότητας.
Henry David Thoreau

όταν με ρώτησαν είπα πως o Avicenna έχει πει...

Δεν υπάρχουν αγιάτρευτες ασθένειες - μόνο η έλλειψη θέλησης. 
Δεν υπάρχουν άχρηστα/ασήμαντα βότανα - μόνο η έλλειψη γνώσης...
Avicenna

Κυριακή 12 Νοεμβρίου 2023

από τις φωτογραφίες μου - Arisarum vulgare, το λυχναράκι

 https://botanologia.gr/apo-tis-fotografies-moy/

Ο σημερινός άνθρωπος που οι στημένοι μηχανισμοί αποσυντονισμού του νου του, τείνουν να τον μεταβάλλουν σε τέρας, πρέπει να αποκτήσει παιδεία ώστε να ισορροπεί με τη λογική την επιθυμία και το θυμό και να ξαναρχίσει να γίνεται άνθρωπος

 -. Εν είδει μικρότατου προλόγου
Κατά την Ελληνική Μυθολογία οι Νύμφες ήταν γυναικείες ιδεατές μορφές θεϊκής καταγωγής, νεαρές στην ηλικία, που ζούσαν μέσα στην άγρια φύση, τριγύριζαν στα βουνά, συνοδεύοντας την Άρτεμη. 
Ήταν κατεξοχήν πνεύματα του γλυκού νερού και βρίσκονταν στα ποτάμια, στις πηγές και μέσα στα βουνά από τα οποία πήγαζαν ποτάμια. 
Συνόδευαν πάντα το νερό, τονίζοντας έτσι τη μεγάλη του σημασία για την ύπαρξη ζωής. 
Χωρίς αυτό ούτε βλάστηση, ούτε γονιμότητα υπάρχει. 
Μέσω λοιπόν της ζωογόνας δύναμης του νερού οι Νύμφες εξαπλώθηκαν στα βουνά και στα δάση και συνδέθηκαν με τη βλάστηση. 
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο θεωρούνται κόρες του Ωκεανού ή άλλων ποταμών.
 -. Η πλούσια χλωριδική ποικιλότητα του ελλαδικού χώρου
Η πλούσια χλωριδική ποικιλότητα του ελλαδικού χώρου, έδωσε τη δυνατότητα στους αρχαίους Έλληνες να εκμεταλλευτούν τα διάφορα φυτικά είδη ποικιλοτρόπως στην καθημερινότητά τους, στη φαρμακευτική, 
στη μαγειρική, 
στη ζαχαροπλαστική. 
Πολλά είδη αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τις τέχνες και άλλα και την πρώτη ύλη σε διάφορες κατασκευές. 
Χρησιμοποιήθηκαν ακόμη στη σαπωνοποιία, 
στη βαφική, 
σαν ζωοαπωθητικά και σε θρησκευτικές τελετές. 
Αρκετά από αυτά τα φυτικά είδη χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από τη σύγχρονη φαρμακευτική, ενώ άλλα εξακολουθούν να πρωταγωνιστούν στη μεσογειακή διατροφή. 
Η γη και το φυσικό της περιβάλλον από αρχαιοτάτων χρόνων υπήρξαν γενναιόδωρα στον άνθρωπο, τον στήριξαν και τον στηρίζουν στο σπουδαιότερο χαρακτηριστικό της επιβίωσης που είναι η διατροφή καθώς και σε όλα τα άλλα χαρακτηριστικά μιας ποιοτικά ανώτερης ζωής. 
Ο άνθρωπος συνεπώς έχει υποχρέωση και ευθύνη έναντι της μητέρας θεάς Γαίας και πρέπει
να της φέρεται με σεβασμό όπως οι αρχαίοι. 
Χαρακτηριστική είναι επίσης η θέση του Lovelock (2000):
Η Γη είναι ένας ζωντανός οργανισμός ο οποίος τρέφεται από χημική και ηλιακή ενέργεια. 
Αναπνέει από τα δάση του και τα φύκια των ωκεανών, στα οποία η ενέργεια ρέει μέσω της τροφικής αλυσίδας - δηλαδή από τις διεργασίες που πραγματοποιούνται όταν ο ήλιος και το νερό κάνουν τη βλάστηση να αναπτύσσεται, ο λαγός τρώει τη βλάστηση και ο αετός τρώει το λαγό. 
Η Γαία έχει την ικανότητα να αυτορυθμίζεται, όπως κάνει κάθε οργανισμός. 
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι χάρη σ’ αυτές τις διεργασίες, εδώ και 3,8 εκατομμύρια χρόνια, η Γη δεν έγινε ποτέ ούτε πολύ ζεστή ούτε πολύ κρύα για τη διατήρηση της ζωής...
Ο σημερινός άνθρωπος που οι στημένοι μηχανισμοί αποσυντονισμού του νου του, τείνουν να τον μεταβάλλουν σε τέρας, πρέπει να αποκτήσει παιδεία ώστε να ισορροπεί με τη λογική την επιθυμία και το θυμό και να ξαναρχίσει να γίνεται άνθρωπος (Hatzopoulos, J. N. 2010). 
Το παρακάτω παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό του εκτροχιασμού που έχει πάρει ο άνθρωπος. 
Απόσπασμα από την Επιστολή του Αρχηγού των Ερυθρόδερμων Σηάτλ, στον Πρόεδρο των ΗΠΑ, 1854:
Κανένας δεν μπορεί να πουλά ή να αγοράζει τον ουρανό ή τη ζεστασιά της γης, τη δροσιά του αέρα και το άφρισμα του νερού, γιατί ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΜΑΣ ΑΝΗΚΕΙ.
Εμείς είμαστε μέρος τους, μέρος της Φύσης... 
Ο αγέρας είναι ακριβός για τον ερυθρόδερμο, γιατί όλα τον μοιράζονται με την ίδια πνοή: 
τα ζώα, 
τα δέντρα, 
ο άνθρωπος. 
Είμαστε κομμάτι της γης. 
Καθετί πάνω στη γη είναι ιερό για το λαό μου.
Η απληστία των Χλωμών Προσώπων θα τα καταβροχθίσει όλα, ό,τι
υπάρχει στη Γη, αφήνοντας πίσω της μια τεράστια έρημο. 
Από δω και μπρος η ζωή τελείωσε!
Τώρα αρχίζει η επιβίωση! 
Ο μέσος άνθρωπος σήμερα ενδιαφέρεται περισσότερο για ένα καλύτερο σπίτι ή αυτοκίνητο ή ενδυμασία και δείχνει λιγότερο ενδιαφέρον για ένα ποιοτικά καλύτερο φαγητό και αυτό έχει να κάνει με την προκατάληψη και το λάθος. 
Για άλλα ζητήματα όπως είναι το φως του ήλιου, 
ο καθαρός αέρας
και το υγιές φυσικό περιβάλλον το νερό που αναφέρει πιο πάνω ο Ινδιάνος Σηάτλ ενδιαφέρεται ακόμα λιγότερο. 
Η συμπεριφορά αυτή του σύγχρονου ανθρώπου οφείλεται στον αποσυντονισμό του νου του, ο οποίος δέχεται ένα συνεχή και ανελέητο πνευματικό βιασμό χωρίς καμία βοήθεια.
Θα πρέπει λοιπόν η μεγαλύτερη προσπάθεια που καταβάλει ο άνθρωπος σχετικά με τα υλικά αγαθά να κατευθύνεται κατά κύριο λόγο στη βελτίωση της ποιότητας του φαγητού. 
Από το άλλο μέρος το φαγητό αποτελεί το βασικό συστατικό επιβίωσης. 
Κάποτε το φαγητό αποτελούσε και κριτήριο ταξικής κατάταξης των ανθρώπων αν και στις περισσότερες περιπτώσεις οι οικονομικά ασθενέστερες τάξεις έχουν πολύ καλύτερη ποιότητα φαγητού από τις οικονομικά ισχυρότερες τάξεις. 
Σήμερα η ποσότητα του φαγητού αυξήθηκε ενώ η ποιότητα του έχει μειωθεί σημαντικά. 
Ποιότητα φαγητού σήμερα έχουν αυτοί που ζουν στην επαρχία είναι απόγονοι αγροτικών οικογενειών και διατηρούν την αρχαία παράδοση τόσο στην καλλιέργεια των αγρών όσο και στην προετοιμασία του φαγητού...

Σάββατο 11 Νοεμβρίου 2023

Πώς ενεργοποιούμε τις γονιδιακές μας εκφράσεις, όχι ως θύματα των γονιδίων μας αλλά ως κυρίαρχοι της μοίρας μας

Ο εγκέφαλος μας είναι ένα όργανο μετατροπής - διαβάζει τα περιβαλλοντικά σήματα, 
ερμηνεύει τα σήματα αυτά και στη συνέχεια ρυθμίζει τη χημεία του σώματος που ελέγχει τη γενετική έκφραση των κυττάρων. 
Ο εγκέφαλος μας αντιλαμβάνεται όλες τις εικόνες του κόσμου που μας περιβάλει.
Αν αυτές οι εικόνες είναι απειλητικές, ο εγκέφαλος απελευθερώνει χημικές ουσίες στο σώμα μας, που έχουν σχέση με τις εικόνες απειλής και οι οποίες είναι τελείως διαφορετικές από αυτές τις οποίες απελευθερώνει όταν αντιλαμβάνεται εικόνες αγάπης.  
Η ερμηνεία από το μυαλό είναι κρίσιμη, επειδή ο εγκέφαλος διαβάζει τις περιβαλλοντικές εικόνες, αλλά δεν έχει γνώμη για το τι σημαίνουν αυτές οι εικόνες.
Το μυαλό ερμηνεύει τα περιβαλλοντικά σήματα με βάση τις μαθησιακές μας εμπειρίες.  
Για παράδειγμα, αν ως παιδιά μάθαμε ότι το Χ είναι απειλητικό, τότε κάθε φορά που το Χ έρχεται στο περιβάλλον μας, η ερμηνεία του νου θα διεγείρει τον εγκέφαλο να απελευθερώσει νευροχημικά που ελέγχουν τη συμπεριφορά των κυττάρων και τη γονιδιακή δραστηριότητα για να συντονίσουν μια αντίδραση προστασίας από τον απειλητικό παράγοντα Χ
Όπως καταλαβαίνουμε οι πληροφορίες που παίρνουμε από το περιβάλλον είναι πολύ κρίσιμες για τη διαμόρφωση της έκφρασης των γονιδίων μας!!! bruce lipton
     Οι νευροχημικές ουσίες είναι χημικές ουσίες που εμπλέκονται στη λειτουργία του νευρικού συστήματος ενός οργανισμού. 
Έχουν σκοπούς όπως η ρύθμιση των σκέψεων και των συναισθημάτων, 
η μετάδοση σημάτων από τους νευρώνες και η προώθηση της ανάπτυξης και επιδιόρθωσης των κυττάρων του νευρικού συστήματος. 
Η νευροχημεία ενός ατόμου μπορεί να έχει βαθιές επιπτώσεις στην υγεία, τις ικανότητες και τη συμπεριφορά του/της.

Παρασκευή 10 Νοεμβρίου 2023

Μύρρο – ένα δραστικότατο ίαμα για σχεδόν όλα τα στοματικά προβλήματα

Μύρρο, η πολύτιμη ρητινώδης ουσία, η οποία είναι ένα από τα δραστικότερα ίαμα για τα περισσότερα στοματικά προβλήματα
Το δέντρο Commiphora  myrrha, είναι ένα από τα πρωτογενή δέντρα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή μύρρου.
Το θρυλικό δέντρο του μύρρου- Commiphora myrrha μας παρέχει μια ρητίνη που χρησιμοποιείται εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Ανήκει στην οικογένεια Burseraceae, η οποία περιλαμβάνει και το λιβάνι- Boswellia sacra
και στο γένος Commiphora, με διωνυμικό όνομα Commiphora myrrha
Και τα δύο δέντρα και οι ρητίνες τους φαίνονται άρρηκτα συνδεδεμένα και συνήθως αναφέρονται μαζί σε αρχαίους μύθους και ιστορίες...
read more:https://botanologia.gr/myrro-ena-drastikotato-iama-gia-schedon-ola-ta-stomatika-provlimata/

Πέμπτη 9 Νοεμβρίου 2023

Η βοτανοθεραπεία στο πέρασμα των αιώνων

Κατά τους αιώνες που ακολούθησαν την πτώση του Βυζαντίου, ο τόπος που σήμερα αποτελεί την Ελλάδα δεν μπόρεσε να ακολουθήσει την όποια πνευματική, επιστημονική ή τεχνική πρόοδο, την οποία η Αναγέννηση προσέφερε στις χώρες της Δύσης. 
Μόνη παρηγοριά το ένδοξο πολιτιστικό παρελθόν, τα λείψανα του οποίου αποτελούσαν μια ουσιαστική παρακαταθήκη. 
Τα κείμενα των αρχαίων γιατρών αντικαταστάθηκαν από γνώσεις και πληροφορίες που αποκόπηκαν από το αρχικό σώμα και συμπληρώθηκαν, παραποιούμενα, από ξόρκια, προσευχές, γεωπονικές γνώσεις και αστρολογικές εικασίες.
Eτσι προέκυψαν τα ιατροσόφια. 
Τα γιατροσόφια αυτά, γράφει η Σ. Χαβιάρα – Καραχάλιου, ήταν, ας πούμε, οι κώδικες της ιατρικής του γένους, σ’ όλο το μακρύ διάστημα της δουλείας, και μ’ αυτά μεγάλωσαν οι γενιές των σκλάβων. 
Στα γιατροσόφια αυτά, ένας προσεκτικός μελετητής βρίσκει στα κείμενά τους ρίζες της Ιπποκρατικής ιατρικής, ακόμα συνταγές του Γαληνού, 
γνώσεις του Διοσκουρίδη, 
του Αέτιου, του Ορειβάσιου, 
του Παύλου Αιγινήτη.... 
Iσως το πιο "καθαρό" κομμάτι των θεραπευτικών αυτών κωδίκων ήταν εκείνο που αναφερόταν στα φαρμακευτικά φυτά.
"Πήγανον, άνηθον, μάλαθρον βράσον…"
Η πλούσια χλωρίδα του τόπου ευνοούσε τον παρατηρητικό άνθρωπο στην επιβεβαίωση των αρχαίων γνώσεων και στην πρόσκτηση νέων. 
Περιοχές της Θεσσαλίας, όπως το Πήλιο, 
της Ηπείρου, όπως η χαράδρα του Βίκου, 
της Πελοποννήσου, 
της Κρήτης, 
των νησιών, ιδιαίτερα πλούσιες σε φυτά με φαρμακευτικές δράσεις, ανέδειξαν πολλούς εμπειρικούς θεραπευτές και γιάτρισσες που εξειδικεύονταν στα βότανα. 
Μικρό δείγμα σχετικών γνώσεων: 
Διά την ζάλην.
Πήγανον, άνηθον, μάλαθρον βράσον, δος πιείν και ιάται. Μάσα και αγριοσταφίδα και μαστίχη και ιαθήσεται
Για να θεραπεύσουν την ημιπληγία, οι γιάτρισσες της Φθιώτιδας χορηγούσαν χαμόμηλο, μπαλεργιάνα, 
αψηντιά, 
φασκόμηλο, τσάι, τίλιο.
Oι ιδιαίτερες μικροκλιματικές και άλλες συνθήκες στα φαράγγια ευνοούν την ανάπτυξη ποικίλης χλωρίδας. 
Tο φαράγγι του Bίκου ήταν από τα πιο πλούσια σε φαρμακευτικά βότανα. 
Tα συνέλεγαν και τα χρησιμοποιούσαν οι ξακουστοί βικογιατροί, που έχαιραν ιδιαίτερης φήμης και πέρα από τα σύνορα.
Η γιατρειά του στομαχιού.
άμα μπονείς το στομάχι σου, βράσε καλάθρωπα για χαμομήλι γκαι πιε το.
Η ξακουστή χαράδρα του Βίκου ανέδειξε τους Βικογιατρούς, που περιόδευαν σε όλο τον ελλαδικό και τουρκοκρατούμενο βαλκανικό χώρο, αλλά και στην ίδια την Τουρκία, μέχρι τις αυλές των σουλτάνων. 
Πολλές σχετικές ιστορίες κυκλοφορούν, ανάμεσα στην αλήθεια και τον μύθο, για τα επιτεύγματά τους, αποτέλεσμα της πλούσιας φαρμακευτικής χλωρίδας και των γνώσεών τους.
Εκτός από τους εμπειρικούς μεν, αλλά καλοπροαίρετους και έντιμων προθέσεων θεραπευτές, βοτανοθεραπευτικές γνώσεις διέθεταν, ή έλεγαν ότι διαθέτουν, και διάφοροι αγύρτες.
Η φήμη θέλει ορισμένες τέτοιες γνώσεις να οδηγούν σε υπερφυσικά αποτελέσματα. Διαβάζουμε στον Ερωτόκριτο του Κορνάρου:
Hτο μια γρα στην Eγριπο, αλλοτινή βυζάστρα
μάισσα, που κατέβαζε τον ουρανό με τ’ άστρα·
με τα χορτάρια κάτεχε, σαν τά ‘θελε μαλάξει
να κάμει τ’ άσπρο μελανό, την πρόσοψη ν’ αλλάξει.
Αδρές, καθημερινές γνώσεις της θεραπευτικής δράσης των βοτάνων έπρεπε να διαθέτει κάθε άνθρωπος τους περασμένους αιώνες. 
Πώς αλλιώς να βρει γιατρειά, πώς αλλιώς να επιβιώσει στον απομονωμένο συνοικισμό, στην ποιμενική καλύβα, στο απομακρυσμένο χωράφι; 
"Οι άνθρωποι μοναχοί τ’ς πήγαιναν και μάζευαν βότανα, τα βράζαν και πίναν το ζουμί τ’ς για να γιάν’νε"
Βεβαίως, οι συστηματικοί θεραπευτές, οι ευσυνείδητοι επαγγελματίες, δεν έφτανε να διαθέτουν στοιχειώδεις γνώσεις. 
Οι γνώσεις τους έπρεπε να είναι λεπτομερειακές και βαθιές. 
Eπρεπε να ξεχωρίζουν όχι μόνο τα διάφορα είδη φυτών, αλλά και ποια είναι τα καταλληλότερα για κάθε χρήση. 
Ποια έπρεπε να μαζεύονται σε χωράφια και ποια σε βουνά, ποια σε χαράδρες και ποια σε όχθες ποταμών. 
Από ποια χρησιμοποιούνται οι ρίζες, 
από ποια ο μίσχος, 
τα φύλλα, 
τα άνθη, 
οι καρποί. 
Ποια εποχή του χρόνου να συλλέγονται και σε ποια φάση ανάπτυξης του φυτού. 
Πώς έπρεπε να ξεραθούν: σε ήλιο ή σε ίσκιο, 
σε ανοιχτό χώρο ή σε κλειστό δοχείο. 
Αν έπρεπε να λάβουν τις δραστικές ουσίες με εκχύλιση, 
με διαβροχή, 
με κρύο ή ζεστό νερό ή με βράσιμο, 
ή μέσα σε λάδι, 
σε οινόπνευμα...
Eνα πλήθος λεπτομερειών οι οποίες θα μπορούσε, επιστημονικά κρινόμενες, να έχουν ή να μην έχουν πραγματική αξία. 
Για τους ανθρώπους όμως που αντιμετώπιζαν την εμπειρική ιατρική όχι μόνο ως επάγγελμα, αλλά και ως κοινωνικό χρέος, αυτά είχαν αξία δόγματος, καθώς αποτελούσαν τη μόνη ανθρώπινη πιθανότητα βοήθειας για τους πάσχοντες.
Eμπειρικές γνώσεις αιώνων
Με αυτά γιατροπορεύτηκε για μερικούς αιώνες ο ελληνικός πληθυσμός, καθώς οι επιστήμονες γιατροί ήταν λίγοι, κι αυτοί συγκεντρωμένοι σε διοικητικά και οικονομικά κέντρα, συχνά με σχέση εξαρτημένης εργασίας από πρόσωπα της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, με πάρεργο τη φιλάνθρωπο άσκηση της ιατρικής στον λαό, άλλωστε, την ίδια περίοδο και η επίσημη ιατρική χρησιμοποιεί βοτανοθεραπευτικές γνώσεις, τις οποίες οι αιώνες είχαν πρακτικά επικυρώσει. 
Εκτός από τις αφαιμάξεις, 
τις βεντούζες, η επίσημη ιατρική χρησιμοποιεί φαρμακοτεχνικές μορφές προϊόντων του φυτικού κόσμου για τις φαρμακευτικές της θεραπείες. 
Τα παράγωγα του οπίου, γνώση πανάρχαια, παρέχουν αναλγησία και ανακούφιση το ίδιο στα χέρια εμπειρικών και επιστημόνων. 
Το φυτό δακτυλίτις η πορφυρά σε έγχυμα, έμβρεγμα ή βάμμα αποτελούσε την πιο ισχυρή καρδιοτονωτική γλυκοσίδη. 
Φύλλα δακτυλίτιδας τιτλοποιημένα/folia digitalis titrata, κατά τη λατινική ονοματολογία, διδάσκονταν στις ιατρικές μας σχολές ώς τα μέσα του 20ού αιώνα. 
Η σκυλοκρεμμύδα ή αγριοκρεμμύδα χρησιμοποιήθηκε ως διουρητικό, και βεβαίως όταν η πρόοδος της χημείας απομόνωσε τα δραστικά συστατικά, αυτά μπόρεσαν να παρασκευαστούν χημικά και να τα έχουμε σε σύγχρονες φαρμακευτικές μορφές. 
Oμως οι γνώσεις δεν αξιοποιήθηκαν πάντα.
"Eνα άγριο φυτό για ούλες τ’ς αρρώστιες είναι ου ίταμους, που μοιάζει μ’ έλατου κι είναι μαλακό. 
Φυτρώνει σ’ έρημα δάση", αφηγούνται γιάτρισσες της Φθιώτιδας, σύμφωνα με την καταγραφή της Αγλ. Μπίμπη-Παπασπυροπούλου.
Μόλις την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα η παγκόσμια φαρμακευτική έρευνα έδειξε πως ουσίες από τον φλοιό του κορμού ή τα φύλλα του ιτάμου/taxos, περιέχουν τις ταξάνες, μια πολύ δραστική ομάδα κυτταροστατικών, που χρησιμοποιούνται σήμερα επιτυχώς σε πολλές μορφές καρκίνου.
Είναι βέβαιο πως η φαρμακευτική χλωρίδα εξακολουθεί να έχει πλήθος πολύτιμων εφαρμογών στην καθημερινή μας ζωή, στη μαγειρική, την αρωματοποιΐα, την ποτοποιία, την κατασκευή καλλυντικών κ.λπ. 
Είναι, όμως, βέβαιο ότι κρύβει ακόμα πολλά μυστικά, για περιεχόμενες δραστικές ουσίες με άγνωστες θεραπευτικές εφαρμογές. Κάτι το οποίο θα πρέπει να προβληματίσει τη σχετική έρευνα, αλλά και την εγχώρια φαρμακοβιομηχανία.

Σημειώσεις
1. Ρηγάτος Γ., «Η αρχαία ιατρική στη λαϊκή μας παράδοση». Βήτα, Αθήνα, 1998.
2. Χαβιάρα – Καραχάλιου Σ., «Η λαϊκή ιατρική της Χίου». Gasci Hellas, Αθήνα, 1993.
3. Βαβαρέτος Γ., «Κομπογιαννίτες, Ματσουκάδες. Οι ξακουσμένοι αυτοδίδακτοι γιατροί απ’ το Ζαγόρι της Ηπείρου». Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών, Αθήνα, 1972.
4. Μπίμπη – Παπασπυροπούλου Αγλ., «Παραδοσιακή ιατρική στην περιοχή Φθιώτιδας». Α΄ Συνέδριο Φθιωτικών Ερευνών. Πρακτικά. Επιμ. Γ. Δελόπουλος, Υπάτη – Λαμία, 1993, σελ. 315-320.
5. Γατάνας Χ.Γ., «Ρεμέντια και γητειές από τη Χίο». Χίος, 1975.
6. Βιτσέντζος Κορνάρος, «Ερωτόκριτος». Ανατύπωση από την έκδοση Στ. Α. Ξανθουδίδη, Εισαγωγή Λ. Πολίτης. Παπαδημητρίου, Αθήνα, 1952.
7. Βλ. Σημ. 4.
8. Ρηγάτος Γ., Τα Ιατρικά στη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη. Εκδ. Δόμος, Αθήνα 1996.
9. Βλ. Σημ. 4.
πηγη kathimerini.gr - 
 Γεράσιμος Ρηγάτος
Επ. Καθηγητής Ιατρικής – Συγγραφέας
αρθρο του καθηγητή στην καθημερινή 24-9-2004