H Μελέτη της Κίνας, γνωστή ως The China Study, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Αμερική το 2006, το ίδιο περίπου διάστημα που η ηθική έδινε μέσα μου την τελική μάχη απέναντι σε μια εδραιωμένη διατροφική συμπεριφορά, βασισμένη στον πόνο και την εκμετάλλευση των ζώων.
Ψάχνοντας να στηρίξω κάπου την “παράλογη” για τα τότε ελληνικά δεδομένα απόφασή μου να σταματήσω την κατανάλωση ζωικών, άρχισα να ψάχνω πληροφορίες στο διαδίκτυο και ο τίτλος “The China Study” βρισκόταν όλο και συχνότερα μπροστά μου.
Οι συζητήσεις που είχε προκαλέσει η έκδοση της μελέτης σχετικά με τα οφέλη της φυτοφαγίας στην υγεία ήταν πολλές, ωστόσο οι ενστάσεις μου σχετικά με την χρήση των πειραματόζωων ιδιαίτερα στις μελέτες για τον καρκίνο και οι ανεπαρκείς αναφορές στα δικαιώματα των ζώων με είχαν προκαταβάλει, αρχικά τουλάχιστον, αρνητικά απέναντί της.
Τελικά, η ανάγκη να το διαβάσω δημιουργήθηκε μέσα μου αργότερα όταν, βομβαρδισμένη από πολλές και συχνά αντιφατικές πληροφορίες σχετικά με τα τι και πώς της φυτοφαγίας, θέλησα να ενημερωθώ από μια έγκυρη πηγή για το αν μια φυτοφαγική διατροφή ήταν πράγματι ασφαλής και για το πώς θα έπρεπε να είναι δομημένη, καθώς το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όσο χρήσιμα και αν είναι, σίγουρα δεν αποτελούν αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης. Αντίθετα το βιβλίο αυτό, συνιστά προϊόν μιας μακροχρόνιας και σοβαρής επιστημονικής έρευνας.
Ακόμα θυμάμαι την αίσθηση σιγουριάς και ορθότητας που ένιωσα για την επιλογή μου καθώς και το “οπλοστάσιο” των επιχειρημάτων υπέρ της φυτοφαγίας που απέκτησα όταν διάβαζα την πρώτη έκδοση του The China Study στα αγγλικά και έτσι, πριν λίγο καιρό αποφάσισα να το ξαναδιαβάσω, δοκιμάζοντας αυτή τη φορά την μεταφρασμένη, αναθεωρημένη και διευρυμένη έκδοση του.
Και ενώ θεωρούσα ότι είχα εξοικειωθεί με τις μελέτες και τις ιδέες του βιβλίου, βρέθηκα για άλλη μια φορά να κουνάω το κεφάλι μου με επιδοκιμασία και θαυμασμό μπροστά στην πληθώρα των στοιχείων που αποδεικνύουν ότι μια ισορροπημένη φυτική διατροφή είναι ικανή όχι μόνο να προλάβει αλλά ακόμα και να ανατρέψει πολλές ασθένειες.
Στην Μελέτη της Κίνας, ο Τ. Colin Campbell, ομότιμος καθηγητής Βιοχημείας της Διατροφής στο Πανεπιστήμιο του Cornell, σε συνεργασία με τον γιο του Thomas Campbell, παρουσιάζει με λεπτομέρεια πώς ο ίδιος, μεγαλωμένος σε μια γαλακτοπαραγωγική φάρμα και έχοντας υιοθετήσει ένα μοντέλο διατροφής βασισμένο στα ζωικά προϊόντα, μέσα από την ερευνητική του σταδιοδρομία, κατέληξε σε συμπεράσματα που υποδεικνύουν ότι μια διατροφή αποτελούμενη από μη επεξεργασμένες φυτικές πρώτες ύλες μπορεί να είναι ασπίδα απέναντι σε μια πληθώρα ασθενειών όπως ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης και η παχυσαρκία.
Χρησιμοποιώντας την επιστημονική μέθοδο και τα δεδομένα από μελέτες τριών δεκαετιών, οι Campbell διερευνούν τη σύνδεση της διατροφής με τις σοβαρές ασθένειες της σύγχρονης εποχής, ενώ δεν παραλείπουν να θίξουν και άλλα σημαντικά ζητήματα όπως τους κινδύνους που κρύβουν μερικές από τις πιο δημοφιλείς δίαιτες, πολλές από τις οποίες δεν στηρίζονται σε αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα, τον έλεγχο της τροφής που επιτυγχάνουν μέσα από τη διαφήμιση οι εταιρείες παραγωγής επεξεργασμένων τροφίμων και την επιρροή που συχνά αυτές έχουν στην πολιτεία και στην επιστημονική κοινότητα.
Μόνο κάποιος βαθιά εξοικειωμένος με το σύστημα μπορεί να διακρίνει τις ειλικρινείς θέσεις που βασίζονται στην επιστήμη και τις ανειλικρινείς, ιδιοτελείς θέσεις.
Ήμουν κομμάτι του συστήματος για πολλά χρόνια, σε πολύ ανώτερα επίπεδα, και είδα αρκετά ώστε να είμαι σε θέση να πω ότι η επιστήμη δεν είναι πάντα η ειλικρινής αναζήτηση της αλήθειας που τόσοι πολλοί πιστεύουν ότι είναι. Περιλαμβάνει πάρα πολύ συχνά χρήματα, δύναμη, εγωισμό και προστασία των προσωπικών συμφερόντων πάνω από το κοινό καλό. (σελ 314)
Μελετώντας το βιβλίο θα παρακολουθήσουμε πώς ο Τ. Colin Campbell και οι συνεργάτες του αντιλήφθηκαν την σχέση μεταξύ κατανάλωσης ζωικών και εκδήλωσης ασθενειών και ποιες ερευνητικές μεθόδους χρησιμοποίησαν μέχρι να φτάσουν στην εξαγωγή των συμπερασμάτων που οδήγησαν πατέρα και γιο στο να συγγράψουν το παρόν βιβλίο.
Πέρα από την μελέτη των διατροφικών συνηθειών και παραγόντων του τρόπου ζωής που σχετίζονται με την θνησιμότητα λόγω ασθένειας στην ηπειρωτική Κίνα και την Ταϊβάν (γνωστή ως Μελέτη της Κίνας) τα συμπεράσματα τους βασίζονται και σε στοιχεία που προήλθαν από επιπρόσθετα ερευνητικά προγράμματα και εργαστηριακές μελέτες σχετικά με την διατροφή, τα οποία διεξάγονταν παράλληλα.
Ο όγκος και η βαρύτητα αυτών των μελετών όπως διαβάζουμε ήταν τέτοια που, όχι άδικα ίσως, το βιβλίο αυτό έχει χαρακτηριστεί ως το πιο σημαντικό βιβλίο των τελευταίων εβδομήντα πέντε ετών για την διατροφή και την υγεία από τον εκδότη του Living Nutrition Magazine.
Επισκέπτεστε τον γιατρό σας για να λάβετε συμβουλές για την υγεία σας και στην αίθουσα αναμονής βρίσκετε ένα περιοδικό 243 σελίδων με τίτλο “Οικογενειακός γιατρός: Ο οδηγός σας για υγεία και ευεξία.
Το περιοδικό […] είναι γεμάτο από ολοσέλιδες έγχρωμες διαφημίσεις για McDonald’s, Dr Pepper, πουτίγκα σοκολάτας και μπισκότα Oreo.
Αγοράζετε το National Geographic Kids ένα περιοδικό που δημοσιεύεται από την National Geographic Society “για τις ηλικίες των έξι και άνω”, περιμένοντας να βρείτε άρθρα ανάλογα της ηλικίας στην οποία απευθύνεται.
Οι σελίδες του, ωστόσο, είναι γεμάτες διαφημίσεις Twinkies, M&Ms, Frosted Flakes, Froot Loops, Hostess CupCakes και Xtreme Jell-O Pudding Sticks.
Αυτό είναι που οι επιστήμονες και ακτιβιστές τροφίμων στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ αποκαλούν τοξικό περιβάλλον τροφίμων.
Είναι το περιβάλλον στο οποίο οι περισσότεροι από εμάς ζούμε σήμερα,γράφει ο John Robbins (σελ. xxvii), o συγγραφέας του Diet for a New America για την Μελέτη της Κίνας, υποδεικνύοντας ένα κατεστημένο που επιβάλλει η βιομηχανία τροφίμων και το οποίο σε καμία περίπτωση δεν στοχεύει στο όφελος των καταναλωτών.
Απ’ ότι φαίνεται όμως υποστηρίζεται, μεταξύ άλλων, ακόμα και από περιοδικά που έχουν ως κεντρικό τους άξονα την διατήρηση της υγείας ή και το σεβασμό προς τα παιδιά.
Και αν μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε ότι τέτοιου είδους “σκευωρίες” ήταν αποτελεσματικές μόνο στην Αμερική, επαναλαμβάνοντας αυτάρεσκα και με μια δόση ψευδούς ανωτερότητας την λέξη “αμερικανάκια” όποτε θέλαμε να υποδηλώσουμε ότι εμείς ως λαός δεν πέφτουμε στην όποια παγίδα, όπως αυτή της βιομηχανίας τροφίμων, τα σύγχρονα δεδομένα της υγείας στη χώρα – επίκεντρο της “μεσογειακής διατροφής” έχουν πάψει πλέον να φαίνονται αισιόδοξα, αφού δεν απέχουν και πολύ από αυτά που περιγράφονται στο The China Study.
Ωστόσο ο T. Colin Campbell τονίζει ότι η ελπίδα ότι η γενετική έρευνα θα οδηγήσει σε φαρμακευτικές θεραπείες για ασθένειες, αγνοεί πιο ισχυρές λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν σήμερα (σελ. xxxiv) εννοώντας ότι η στροφή προς μια φυτοφαγική διατροφή, βασισμένη σε μη επεξεργασμένες τροφές μπορεί να παρεμποδίσει ακόμα και να θεραπεύσει ασθένειες.
Ίσως διαβάζοντας ήδη τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου αναρωτηθούμε εύλογα, γιατί μια τόσο ουσιαστική και εις βάθος μελέτη δεν έχει ακόμα ανατρέψει τα σύγχρονα διατροφικά δεδομένα παγκοσμίως;
Ο T. Colin Campbell πιστεύει ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους η γνώση αυτή παραμένει άγνωστη στο κοινό είναι ότι αποτύχαμε να μελετήσουμε ή ακόμα και να συζητήσουμε αυτή τη βασική έννοια της διατροφής σε εργαστήρια, αίθουσες διαλέξεων, ιατρικές κλινικές και αίθουσες συνεδριάσεων χάραξης πολιτικών.
Και προσθέτει ότι ακόμα χειρότερο είναι το γεγονός ότι γίνονται συνεχώς δυναμικές προσπάθειες από μια ολιγαρχία που αποτελείται από τη βιομηχανία, την κυβέρνηση, την ακαδημαϊκή κοινότητα, την ιατρική πρακτική και τα ΜΜΕ να στερήσουν τη γνώση αυτή από το κοινό! (σελ 434).
Και μπορεί η μελέτη αυτή να μην εξετάζει τους ηθικούς λόγους που επιβάλλουν την αποχή από τα ζωικά προϊόντα, πραγματεύεται όμως ενδελεχώς τους περισσότερους συσχετισμούς μεταξύ φυτοφαγίας και υγείας απαντώντας σε όλα τα συναφή ερωτήματα.
Τελικά είναι η vegan διατροφή ασφαλής;
Η απάντηση των συγγραφέων δεν είναι απλώς μια συγκατάβαση, αλλά περισσότερο συνιστά μια δραστική παρακίνηση υπέρ της υιοθέτησής της.
Oι πληροφορίες σχετικά με τα οφέλη της φυτοφαγικής διατροφής με μη επεξεργασμένες τροφές, κατά τη γνώμη μου, είναι η πιο προοδευτική είδηση στην ιστορία της δυτικής ιατρικής.
Μπορεί να είναι ο λιγότερο ταξιδεμένος δρόμος, αλλά είμαι βέβαιος ότι θα γίνει η λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας του μέλλοντος. Δεν έχουμε καμία άλλη επιλογή. (σελ. 437) αναφέρει ο T. Colin Campbell.
Εκδ. Συμμετρία, 2017, μτφ Σπύρος Αθανασόπουλος, σελ. 560 [T. Colin Campbel & Thomas M. Campbell II, The China Study: Revised and Expanded Edition: The Most Comprehensive Study of Nutrition Ever Conducted and the Startling Implications for Diet, Weight Loss, and Long-Term Health, 2016]
veganinathens.com
Ψάχνοντας να στηρίξω κάπου την “παράλογη” για τα τότε ελληνικά δεδομένα απόφασή μου να σταματήσω την κατανάλωση ζωικών, άρχισα να ψάχνω πληροφορίες στο διαδίκτυο και ο τίτλος “The China Study” βρισκόταν όλο και συχνότερα μπροστά μου.
Οι συζητήσεις που είχε προκαλέσει η έκδοση της μελέτης σχετικά με τα οφέλη της φυτοφαγίας στην υγεία ήταν πολλές, ωστόσο οι ενστάσεις μου σχετικά με την χρήση των πειραματόζωων ιδιαίτερα στις μελέτες για τον καρκίνο και οι ανεπαρκείς αναφορές στα δικαιώματα των ζώων με είχαν προκαταβάλει, αρχικά τουλάχιστον, αρνητικά απέναντί της.
Τελικά, η ανάγκη να το διαβάσω δημιουργήθηκε μέσα μου αργότερα όταν, βομβαρδισμένη από πολλές και συχνά αντιφατικές πληροφορίες σχετικά με τα τι και πώς της φυτοφαγίας, θέλησα να ενημερωθώ από μια έγκυρη πηγή για το αν μια φυτοφαγική διατροφή ήταν πράγματι ασφαλής και για το πώς θα έπρεπε να είναι δομημένη, καθώς το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όσο χρήσιμα και αν είναι, σίγουρα δεν αποτελούν αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης. Αντίθετα το βιβλίο αυτό, συνιστά προϊόν μιας μακροχρόνιας και σοβαρής επιστημονικής έρευνας.
Ακόμα θυμάμαι την αίσθηση σιγουριάς και ορθότητας που ένιωσα για την επιλογή μου καθώς και το “οπλοστάσιο” των επιχειρημάτων υπέρ της φυτοφαγίας που απέκτησα όταν διάβαζα την πρώτη έκδοση του The China Study στα αγγλικά και έτσι, πριν λίγο καιρό αποφάσισα να το ξαναδιαβάσω, δοκιμάζοντας αυτή τη φορά την μεταφρασμένη, αναθεωρημένη και διευρυμένη έκδοση του.
Και ενώ θεωρούσα ότι είχα εξοικειωθεί με τις μελέτες και τις ιδέες του βιβλίου, βρέθηκα για άλλη μια φορά να κουνάω το κεφάλι μου με επιδοκιμασία και θαυμασμό μπροστά στην πληθώρα των στοιχείων που αποδεικνύουν ότι μια ισορροπημένη φυτική διατροφή είναι ικανή όχι μόνο να προλάβει αλλά ακόμα και να ανατρέψει πολλές ασθένειες.
Στην Μελέτη της Κίνας, ο Τ. Colin Campbell, ομότιμος καθηγητής Βιοχημείας της Διατροφής στο Πανεπιστήμιο του Cornell, σε συνεργασία με τον γιο του Thomas Campbell, παρουσιάζει με λεπτομέρεια πώς ο ίδιος, μεγαλωμένος σε μια γαλακτοπαραγωγική φάρμα και έχοντας υιοθετήσει ένα μοντέλο διατροφής βασισμένο στα ζωικά προϊόντα, μέσα από την ερευνητική του σταδιοδρομία, κατέληξε σε συμπεράσματα που υποδεικνύουν ότι μια διατροφή αποτελούμενη από μη επεξεργασμένες φυτικές πρώτες ύλες μπορεί να είναι ασπίδα απέναντι σε μια πληθώρα ασθενειών όπως ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης και η παχυσαρκία.
Χρησιμοποιώντας την επιστημονική μέθοδο και τα δεδομένα από μελέτες τριών δεκαετιών, οι Campbell διερευνούν τη σύνδεση της διατροφής με τις σοβαρές ασθένειες της σύγχρονης εποχής, ενώ δεν παραλείπουν να θίξουν και άλλα σημαντικά ζητήματα όπως τους κινδύνους που κρύβουν μερικές από τις πιο δημοφιλείς δίαιτες, πολλές από τις οποίες δεν στηρίζονται σε αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα, τον έλεγχο της τροφής που επιτυγχάνουν μέσα από τη διαφήμιση οι εταιρείες παραγωγής επεξεργασμένων τροφίμων και την επιρροή που συχνά αυτές έχουν στην πολιτεία και στην επιστημονική κοινότητα.
Μόνο κάποιος βαθιά εξοικειωμένος με το σύστημα μπορεί να διακρίνει τις ειλικρινείς θέσεις που βασίζονται στην επιστήμη και τις ανειλικρινείς, ιδιοτελείς θέσεις.
Ήμουν κομμάτι του συστήματος για πολλά χρόνια, σε πολύ ανώτερα επίπεδα, και είδα αρκετά ώστε να είμαι σε θέση να πω ότι η επιστήμη δεν είναι πάντα η ειλικρινής αναζήτηση της αλήθειας που τόσοι πολλοί πιστεύουν ότι είναι. Περιλαμβάνει πάρα πολύ συχνά χρήματα, δύναμη, εγωισμό και προστασία των προσωπικών συμφερόντων πάνω από το κοινό καλό. (σελ 314)
Μελετώντας το βιβλίο θα παρακολουθήσουμε πώς ο Τ. Colin Campbell και οι συνεργάτες του αντιλήφθηκαν την σχέση μεταξύ κατανάλωσης ζωικών και εκδήλωσης ασθενειών και ποιες ερευνητικές μεθόδους χρησιμοποίησαν μέχρι να φτάσουν στην εξαγωγή των συμπερασμάτων που οδήγησαν πατέρα και γιο στο να συγγράψουν το παρόν βιβλίο.
Πέρα από την μελέτη των διατροφικών συνηθειών και παραγόντων του τρόπου ζωής που σχετίζονται με την θνησιμότητα λόγω ασθένειας στην ηπειρωτική Κίνα και την Ταϊβάν (γνωστή ως Μελέτη της Κίνας) τα συμπεράσματα τους βασίζονται και σε στοιχεία που προήλθαν από επιπρόσθετα ερευνητικά προγράμματα και εργαστηριακές μελέτες σχετικά με την διατροφή, τα οποία διεξάγονταν παράλληλα.
Ο όγκος και η βαρύτητα αυτών των μελετών όπως διαβάζουμε ήταν τέτοια που, όχι άδικα ίσως, το βιβλίο αυτό έχει χαρακτηριστεί ως το πιο σημαντικό βιβλίο των τελευταίων εβδομήντα πέντε ετών για την διατροφή και την υγεία από τον εκδότη του Living Nutrition Magazine.
Επισκέπτεστε τον γιατρό σας για να λάβετε συμβουλές για την υγεία σας και στην αίθουσα αναμονής βρίσκετε ένα περιοδικό 243 σελίδων με τίτλο “Οικογενειακός γιατρός: Ο οδηγός σας για υγεία και ευεξία.
Το περιοδικό […] είναι γεμάτο από ολοσέλιδες έγχρωμες διαφημίσεις για McDonald’s, Dr Pepper, πουτίγκα σοκολάτας και μπισκότα Oreo.
Αγοράζετε το National Geographic Kids ένα περιοδικό που δημοσιεύεται από την National Geographic Society “για τις ηλικίες των έξι και άνω”, περιμένοντας να βρείτε άρθρα ανάλογα της ηλικίας στην οποία απευθύνεται.
Οι σελίδες του, ωστόσο, είναι γεμάτες διαφημίσεις Twinkies, M&Ms, Frosted Flakes, Froot Loops, Hostess CupCakes και Xtreme Jell-O Pudding Sticks.
Αυτό είναι που οι επιστήμονες και ακτιβιστές τροφίμων στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ αποκαλούν τοξικό περιβάλλον τροφίμων.
Είναι το περιβάλλον στο οποίο οι περισσότεροι από εμάς ζούμε σήμερα,γράφει ο John Robbins (σελ. xxvii), o συγγραφέας του Diet for a New America για την Μελέτη της Κίνας, υποδεικνύοντας ένα κατεστημένο που επιβάλλει η βιομηχανία τροφίμων και το οποίο σε καμία περίπτωση δεν στοχεύει στο όφελος των καταναλωτών.
Απ’ ότι φαίνεται όμως υποστηρίζεται, μεταξύ άλλων, ακόμα και από περιοδικά που έχουν ως κεντρικό τους άξονα την διατήρηση της υγείας ή και το σεβασμό προς τα παιδιά.
Και αν μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε ότι τέτοιου είδους “σκευωρίες” ήταν αποτελεσματικές μόνο στην Αμερική, επαναλαμβάνοντας αυτάρεσκα και με μια δόση ψευδούς ανωτερότητας την λέξη “αμερικανάκια” όποτε θέλαμε να υποδηλώσουμε ότι εμείς ως λαός δεν πέφτουμε στην όποια παγίδα, όπως αυτή της βιομηχανίας τροφίμων, τα σύγχρονα δεδομένα της υγείας στη χώρα – επίκεντρο της “μεσογειακής διατροφής” έχουν πάψει πλέον να φαίνονται αισιόδοξα, αφού δεν απέχουν και πολύ από αυτά που περιγράφονται στο The China Study.
Ωστόσο ο T. Colin Campbell τονίζει ότι η ελπίδα ότι η γενετική έρευνα θα οδηγήσει σε φαρμακευτικές θεραπείες για ασθένειες, αγνοεί πιο ισχυρές λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν σήμερα (σελ. xxxiv) εννοώντας ότι η στροφή προς μια φυτοφαγική διατροφή, βασισμένη σε μη επεξεργασμένες τροφές μπορεί να παρεμποδίσει ακόμα και να θεραπεύσει ασθένειες.
Ίσως διαβάζοντας ήδη τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου αναρωτηθούμε εύλογα, γιατί μια τόσο ουσιαστική και εις βάθος μελέτη δεν έχει ακόμα ανατρέψει τα σύγχρονα διατροφικά δεδομένα παγκοσμίως;
Ο T. Colin Campbell πιστεύει ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους η γνώση αυτή παραμένει άγνωστη στο κοινό είναι ότι αποτύχαμε να μελετήσουμε ή ακόμα και να συζητήσουμε αυτή τη βασική έννοια της διατροφής σε εργαστήρια, αίθουσες διαλέξεων, ιατρικές κλινικές και αίθουσες συνεδριάσεων χάραξης πολιτικών.
Και προσθέτει ότι ακόμα χειρότερο είναι το γεγονός ότι γίνονται συνεχώς δυναμικές προσπάθειες από μια ολιγαρχία που αποτελείται από τη βιομηχανία, την κυβέρνηση, την ακαδημαϊκή κοινότητα, την ιατρική πρακτική και τα ΜΜΕ να στερήσουν τη γνώση αυτή από το κοινό! (σελ 434).
Και μπορεί η μελέτη αυτή να μην εξετάζει τους ηθικούς λόγους που επιβάλλουν την αποχή από τα ζωικά προϊόντα, πραγματεύεται όμως ενδελεχώς τους περισσότερους συσχετισμούς μεταξύ φυτοφαγίας και υγείας απαντώντας σε όλα τα συναφή ερωτήματα.
Τελικά είναι η vegan διατροφή ασφαλής;
Η απάντηση των συγγραφέων δεν είναι απλώς μια συγκατάβαση, αλλά περισσότερο συνιστά μια δραστική παρακίνηση υπέρ της υιοθέτησής της.
Oι πληροφορίες σχετικά με τα οφέλη της φυτοφαγικής διατροφής με μη επεξεργασμένες τροφές, κατά τη γνώμη μου, είναι η πιο προοδευτική είδηση στην ιστορία της δυτικής ιατρικής.
Μπορεί να είναι ο λιγότερο ταξιδεμένος δρόμος, αλλά είμαι βέβαιος ότι θα γίνει η λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας του μέλλοντος. Δεν έχουμε καμία άλλη επιλογή. (σελ. 437) αναφέρει ο T. Colin Campbell.
Εκδ. Συμμετρία, 2017, μτφ Σπύρος Αθανασόπουλος, σελ. 560 [T. Colin Campbel & Thomas M. Campbell II, The China Study: Revised and Expanded Edition: The Most Comprehensive Study of Nutrition Ever Conducted and the Startling Implications for Diet, Weight Loss, and Long-Term Health, 2016]
veganinathens.com